پوکه معدنی و دیوارگابیونی
در دنیای امروز، استفاده از مصالحی که هم مفید باشند و هم به محیط زیست آسیبی نرسانند، اهمیت زیادی دارد. بیشتر مردم، مهندسان، طراحان شهری و حتی باغبان‌ها، به دنبال راه‌هایی هستند که هم فضاهای شهری و طبیعی را زیباتر کنند و هم به حفظ محیط زیست کمک کنند. در این میان، دو عنصر بسیار مفید که هم ساده‌اند و هم کاربردی، پوکه معدنی و دیوار گابیونی هستند.
پوکه معدنی یکی از مصالحی است که از دل طبیعت بیرون می‌آید. این سنگ سبک‌وزن از فوران آتشفشان‌ها به‌وجود می‌آید و وقتی به سطح زمین می‌رسد، شکل سبک و سوراخ‌دار به خودش می‌گیرد. این سوراخ‌ها باعث میشود که پوکه وزن خیلی کمی داشته باشد ولی در عین حال مقاومت خوبی هم داشته باشد. همین سبک بودن، باعث میشود که در خیلی از کارها مثل ساختمان‌سازی، محوطه‌سازی، کشاورزی و حتی تصفیه آب مورد استفاده قرار بگیرد.
از طرفی، دیوار گابیونی یک نوع سازه ساده و مقاوم است که از قفسه‌های فلزی درست میشود. داخل این قفسه‌ها معمولاً با سنگ یا مواد طبیعی مثل پوکه پر میشود. شاید تا به حال دیوارهایی را دیده باشی که مثل قفسه فلزی پر از سنگ هستند؛ این همان دیوار گابیونی است. این دیوارها به دلیل ظاهر طبیعی و مقاومتی که دارند، در خیلی از جاها کاربرد دارند؛ مثل کنار رودخانه‌ها، شیب‌های تند، باغچه‌ها و حتی فضاهای شهری مدرن.
استفاده از پوکه معدنی فواید زیادی دارد. چون این سنگ بسیار سبک است، باعث میشود وزن کلی سازه‌هایی که با آن ساخته می‌شوند، کم‌تر شود. مثلاً در پشت‌بام‌هایی که باغچه یا فضای سبز ساخته شده، اگر از پوکه به جای خاک معمولی استفاده شود، وزن وارد شده به سقف خیلی کم‌تر میشود. همچنین چون پوکه هوا را در خودش نگه می‌دارد، به عنوان عایق هم استفاده میشود. یعنی در زمستان گرما را نگه می‌دارد و در تابستان خنکی را. این ویژگی باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی میشود و در نتیجه کمک بزرگی به محیط زیست می‌کند.
دیگر فایده مهم پوکه معدنی این است که آب را از خودش عبور می‌دهد. یعنی وقتی باران می‌بارد یا به گیاهان آب داده میشود، آب به‌راحتی از پوکه رد میشود و در ریشه گیاهان پخش میشود. این خاصیت باعث میشود گیاهان بهتر رشد کنند و از پوسیدگی ریشه هم جلوگیری میشود. در زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها، پوکه باعث میشود خاک سبک‌تر شود و هوا به ریشه گیاه برسد. حتی در فیلترهای تصفیه فاضلاب هم از پوکه استفاده میشود.
حالا اگر این ماده مفید یعنی پوکه معدنی را داخل دیوارهای گابیونی بریزیم، یک ترکیب فوق‌العاده به‌دست می‌آید. دیوارهای گابیونی پرشده با پوکه هم سبک‌تر می‌شوند، هم زیباتر، و هم آب را بهتر عبور می‌دهند. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که طراحان فضای سبز از این ترکیب برای ساخت دیوارهای کوتاه در پارک‌ها، کنار خیابان‌ها یا حتی در حیاط خانه‌ها استفاده کنند. حتی در روستاها یا مناطق کوهستانی که خطر ریزش خاک یا سنگ وجود دارد، این دیوارها می‌توانند حفاظ خوبی باشند.
یکی دیگر از کاربردهای مهم دیوار گابیونی با پوکه معدنی، استفاده در مناطق رودخانه‌ای است. این دیوارها جلوی فرسایش خاک را می‌گیرند و باعث می‌شوند خاک اطراف رودخانه‌ها ثابت بماند. همچنین وقتی آب با شدت جریان پیدا می‌کند، این دیوارها انرژی آن را می‌گیرند و از آسیب زدن به زمین یا پل‌ها جلوگیری می‌کنند. این ویژگی برای شهرهایی که با سیلاب و طغیان رودخانه مواجه‌اند، بسیار حیاتی است.
در فضاهای شهری مدرن هم استفاده از این ترکیب بسیار دیده میشود. در پارک‌ها، فضاهای عمومی، مسیرهای پیاده‌روی یا میدان‌ها، دیوارهای گابیونی پر از پوکه نه‌تنها مقاوم و سبک هستند، بلکه از نظر ظاهری هم زیبا هستند. با کمی خلاقیت می‌توان روی این دیوارها گیاه کاشت یا حتی از آن‌ها به عنوان نیمکت یا دیوارهای تزئینی استفاده کرد.
از نظر اقتصادی هم این دو ماده بسیار به‌صرفه هستند. هم پوکه و هم گابیون هزینه ساخت کمی دارند و چون عمر طولانی دارند، در درازمدت خرج زیادی برای نگهداری نمی‌خواهند. به همین خاطر برای پروژه‌های بزرگ مثل ساخت پارک، جاده یا پل بسیار مناسب‌اند. همچنین چون نیازی به استفاده از مواد شیمیایی ندارند، برای سلامت مردم و حیوانات هم بی‌خطرند.
در بعضی از کشورها، این ترکیب برای ساخت خانه‌های موقت یا سازه‌های اضطراری در زمان بحران استفاده میشود. مثلاً بعد از زلزله یا سیل، خیلی راحت می‌توان با دیوارهای گابیونی و پوکه سازه‌هایی سبک، سریع‌ساخت و ایمن درست کرد. این سازه‌ها نه‌تنها محکم‌اند، بلکه به دلیل طبیعی بودن، آلودگی محیطی ندارند.
در بحث پایداری محیط زیست، یکی از مهم‌ترین نکات این است که از مصالحی استفاده شود که قابل بازیافت باشند یا به طبیعت آسیبی نزنند. خوشبختانه پوکه معدنی ماده‌ای طبیعی است و اگر روزی دیگر به آن نیاز نداشته باشیم، می‌توان آن را دوباره به طبیعت برگرداند بدون اینکه به خاک یا آب آسیب برساند. همچنین قفسه‌های فلزی گابیون را هم می‌توان جدا کرد و دوباره استفاده کرد یا ذوب کرد.
جالب است بدانیم که در طراحی پشت‌بام‌های سبز یا دیوارهای سبز (green walls) هم از این ترکیب استفاده میشود. در پشت‌بام‌های سبز، لایه‌ای از پوکه روی سقف ریخته میشود که آب را عبور دهد و وزن زیادی نداشته باشد. سپس روی آن خاک ریخته میشود و گیاه کاشته میشود. دیوارهای گابیونی هم در کناره این پشت‌بام‌ها ساخته می‌شوند تا هم مرز مشخصی برای گیاهان باشند و هم از سقوط خاک جلوگیری کنند.
در نهایت، استفاده از پوکه معدنی و دیوار گابیونی به ما این امکان را می‌دهد که سازه‌هایی بسازیم که هم زیبا باشند، هم مقاوم، هم کم‌هزینه، و هم مفید برای طبیعت. اگر این دو را با دید خلاقانه‌تری ببینیم، می‌توانیم آن‌ها را در خیلی از بخش‌های زندگی روزمره وارد کنیم. از ساخت خانه و فضای سبز گرفته تا زیباسازی شهر و حفاظت از منابع طبیعی.
شهرهای آینده به سازه‌هایی نیاز دارند که با طبیعت هماهنگ باشند. استفاده از پوکه معدنی و دیوار گابیونی یک راه‌حل ساده و مؤثر برای رسیدن به این هدف است. این ترکیب نه‌تنها مشکلات محیط زیستی را کم می‌کند، بلکه به ما کمک می‌کند فضاهایی زیباتر، تمیزتر و سالم‌تر بسازیم. اگر به دنبال ساخت‌وسازی هستیم که هم مقرون‌به‌صرفه باشد و هم با طبیعت مهربان، هیچ چیز بهتر از این دو ماده نخواهد بود.
